Lavvu to tradycyjny, stożkowy namiot koczowniczego ludu Saami z północy Skandynawii. Używa się go głównie jako sezonowego schronienia podczas wypasu reniferów.

Namiot lavvu jest przez Saamów z różnych rejonów Skandynawii zwany lávvu, láávu, lavvo, låvdagoahte, kååvas, koavas, kota bądź umpilaavu. Niezależnie od wersji językowej, wygląd i funkcjonowanie lavvu są wszędzie identyczne.

Konstrukcja i aranżacja lavvu

Lavvu ma kształt stożka. Jego ściany buduje się z ukośnie stawianych palików, które u podstawy tworzą okrąg. Budowa tradycyjnego lavvu rozpoczyna się od równomiernego rozmieszczenia na ziemi trzech lub więcej długich, rozwidlonych gałęzi. Zapewniają one oparcie stawianym po bokach prostym palikom drewnianym albo z poroża renifera, które tworzą ściany namiotu. Taka konstrukcja lavvu nie wymaga żadnych słupów ani odciągów i zachowuje idealną stabilność nawet w wietrzną pogodę.

Z zewnątrz lavvu pokrywa się zszytymi skórami renifera. Poszycie układa się poniżej górnego łączenia palików, pozostawiając nieosłonięty otwór dymowy. Niekiedy częściowo przykrywa się go tkaninami, aby zapobiec uchodzeniu ciepła.

W najstarszych i najprostszych konstrukcjach lavvu nie ma drzwi – żeby wejść i wyjść, wystarczy odsłonić poszycie. Bogatsze lavvu, które ma służyć mieszkańcom na dłużej, wyposaża się w drzwi zbite z gałęzi albo desek pokrytych skórami renifera i przymocowane do ścian namiotu sznurkami w roli zawiasów. Dawniej lavvu miało dwie pary drzwi: duże, wejściowe oraz znajdujące się naprzeciwko mniejsze drzwi. Te drugie, zwane „niedźwiedzimi drzwiami”, służyły niektórym celom ceremonialnym i wszelkim czynnościom, których nie chciano pokazywać publicznie, np. wynoszono tędy ciała zmarłych, wychodzono „za potrzebą”. Nowsze lavvu zwykle nie mają już dodatkowych, tylnych drzwi.

Podłogę w środku lavvu wykłada się gałązkami świerka i skórami renifera. W centrum namiotu znajduje się obłożone kamieniami ognisko, które daje ciepło, służy do odstraszania komarów i oczywiście do gotowania. Garnek stawia się bezpośrednio na kamieniach nad ogniem lub zawiesza na linie przymocowanej do drążka u szczytu namiotu – drążek taki opiera się o boczne, rozwidlone paliki albo przywiązuje do ścianek sznurkiem. Wokół paleniska toczy się codzienne życie całej rodziny.

Lavvu w historii i kulturze

Lavvu jest przez Saamów używane od co najmniej 2000 lat aż do dziś. Podczas II wojny światowej wielu rdzennych mieszkańców północnej Skandynawii żyło w tych tradycyjnych namiotach na stałe z powodu biedy i braku mieszkań, które zimą 1944 r. zostały zniszczone przez wojska hitlerowskie. Wtedy też budowano podobne do przenośnego namiotu lavvu stacjonarne domy goahti – chaty z gałęzi i desek, opcjonalnie wzmocnionych kamieniami, pokrytych z zewnątrz skórami reniferów lub ziemią, na której swobodnie rosła trawa. W każdej postaci lavvu bądź goahti zapewniało komfortowe warunki do życia i pozwalało Saamom pielęgnować ich niezwykle bliski związek z naturą.

Obecnie lavvu służy jako sezonowe schronienie dla pasterzy, kontynuujących tradycję wypasu reniferów. Namioty te pełnią także rolę atrakcji turystycznej i edukacyjną – stanowią swoiste muzea, gdzie można poznać tradycje Saamów, obejrzeć ich wyroby rękodzielnicze (np. misternie rzeźbione noże z drewna i kości renifera) oraz odkryć koczowniczą codzienność dalekiej Północy.

Lavvu to nie tylko dom, lecz także ważny symbol kulturowy ludu Saamów. W latach 80. XX w. tradycyjny namiot odegrał istotną rolę w walce o prawa tubylcze rdzennych mieszkańców Skandynawii, przyczyniając się do podpisania szeregu ustaw chroniących interesy Saamów i utworzenia saamskich parlamentów. Ciekawostką architektoniczną jest budynek Sámediggi, parlamentu Saamów w Kárášjohka w Norwegii, który kształtem i drewnem na elewacji nawiązuje do tradycji lavvu.

---